“Als ik zou gaan doen wat ik het liefste wil, voel ik me schuldig,” zegt een cliënte tegen me tijdens een loopbaanoriëntatie programma. Ze heeft ontdekt wat haar passie is, wat ze het liefste doet. Waarom zou ze zich daarover schuldig moeten voelen?
Ik hoor het in mijn praktijk zo vaak, mensen voelen zich schuldig over wat ze eigenlijk zouden willen, soms ook over wie ze echt zijn. Of ze ervaren schuldgevoelens omdat ze in hun eigen ogen niet aardig genoeg zijn geweest of niet genoeg rekening hebben gehouden met de ander. Schuldgevoel remt, blokkeert, frustreert en veroorzaakt soms een diepe pijnlijke plek in het hart. Het woord schuldgevoel roept bij veel mensen de associatie op met het geweten. Ze redeneren dat het goed is dat je een schuldgevoel hebt, anders zou je gewetenloos allemaal dingen doen die niet door de beugel kunnen. Daar zit wat in, maar een te ver doorgeslagen schuldgevoel is wel degelijk een probleem.
Wanneer ontstaat het?
Schuldgevoel is een vervelende emotie die ontstaat precies op de splitsing tussen enerzijds gehoor willen geven aan je eigen innerlijke impulsen en anderzijds het gevoel te hebben dat je moet voldoen aan de wensen van de ander. Je kunt twee kanten op gaan. Kies je ervoor om je eigen impulsen te volgen, dan hoor je meteen een innerlijk stemmetje dat je vertelt hoe egoïstisch en onaardig iemand anders je nu zal vinden. Soms is er ook daadwerkelijk een veeleisend iemand in je omgeving die je verwijten maakt, bijvoorbeeld een ouder, partner of leidinggevende. Dit is dan de prikkel van buiten die bij jou het schuldgevoel opwekt. Maar uiteindelijk zijn het je eigen gedachten en gevoelens die bepalen of je je schuldig voelt of niet.
Omdat schuldgevoel zo vervelend is, kiezen velen ervoor om toch maar niet het pad te kiezen dat ze eigenlijk zouden willen. Bang voor verwijten doen ze maar liever wat ze denken dat de ander van hen verwacht. De weg van de minste weerstand dus. Deze keus neemt even het schuldgevoel weg, maar daarna gaat er iets knagen. Er klinkt dan een ander stemmetje dat je verwijt dat je niet voor jezelf gaat staan. Het is dus een ellendig dilemma, want welke kant je ook kiest, je zult moeten omgaan met deze vervelende gevoelens.
Waar komt schuldgevoel vandaan?
Als kind leer je liefde en waardering te krijgen als je iets goed hebt gedaan. Door de ogen van je ouders gezien: ‘Als je doet wat ik goed vind, ben je lief.’ Dit leidt tot de conclusie dat als je niet doet wat papa of mama goed vindt, je niet lief bent. Je krijgt dan geen erkenning en soms zelfs straf. Je hebt het gevoel dat je alleen staat. Deze gevoelens van ontoereikendheid en onwaardigheid die het kind ervaart, ontlokken de angst om te worden afgewezen. Als kind kijk je wel uit, dus je past je aan, de een wat meer dan de ander.
Ook onze ouders zijn vaak opgevoed met dit soort voorwaardelijke liefde. Waarschijnlijk nog wel een graadje erger. Het feit dat dit thema een rol speelt bij zoveel mensen met loopbaanvragen, laat zien dat er heel veel miskende kinderen zijn.
Wanneer je als kind leert dat je gevoel van eigenwaarde in twijfel wordt getrokken door de ander (je ouders), leer je aan je eigenwaarde te twijfelen. En zo ontstaat de neiging te doen wat de ander verlangt. Je verloochent je eigen wensen. Hier ligt de basis voor de geboorte van schuldgevoel.
Wat moet je ermee?
Er is maar één remedie tegen dit soort schuldgevoel: ermee leren omgaan en er niet naar handelen. Het is er nu eenmaal, wat je ook doet of laat, maar het is vooral géén richtlijn voor wenselijk gedrag. Beter is dat je door liefde voor jezelf het geluk zoekt. Die zoektocht moet ieder zelf afleggen, dat kan een ander nooit voor je doen. Je kunt je kinderen, ouders, of partner nooit gelukkig maken, dat moeten ze zelf doen. Je kunt nooit mens worden met eigenheid en authenticiteit, met liefde voor de ander, als je niet bewust volgt wat je zelf wilt en ontdekt waar je van geniet.
Dus voel je je schuldig omdat je voor jezelf kiest? Denk dan: Hé, kennelijk ben ik op de juiste weg!
