Weerstand, als coach kun je er niet omheen. Word je wel eens moe van die ‘eigenwijze’ cliënten of denk je soms: je hoeft alleen maar te doen wat ik zeg en je leven zou zoveel mooier worden. Grote kans dat je gelijk hebt en dat jouw adviezen inderdaad precies zijn wat je cliënt nodig heeft. Alleen moet dat inzicht niet van jou komen, maar van de client zelf. En ook al kun je als coach haarfijn de weerstand zien bij je cliënt, dat betekent niet dat je zelf immuun bent voor gevoelens van weerstand.
De afgelopen maanden heb ik weer eens ontdekt hoe weerstand werkt. Ideaal materiaal voor het werken met cliënten met loopbaanvragen, die oog in oog komen te staan met verandering. Zij hebben altijd te maken met verandering die te vroeg komt, overrompelend is of ongewenst.
Toen de coronacrisis in alle hevigheid losbarstte, kwam de Zoom meeting in beeld als oplossing voor het geven van een webinar. Als opleider vond ik dit een gruwel: je hebt geen echt contact, er is geen interactie mogelijk zoals in onze trainingen en colleges, het is afstandelijk en niet zinvol me hierin te verdiepen. Zo hield ik me drie weken staande, mijn voet ferm op het rempedaal.
Tot de berichten kwamen dat de crisis veel langer ging duren. Opeens kon ik weer in beweging komen en vond ik mezelf terug in het leren hosten van meetings en het opbouwen van een webinar. Mijn kinderen werden proefstudenten, gaven feedback en van een collega leerde ik in noodtempo werken met de software. Dit had ik een maand eerder voor volstrekt onmogelijk gehouden. Wat is de ommekeer, hoe motiveerde ik mezelf om deze verandering aan te gaan? Heel simpel: het werd voor mij belangrijk genoeg om in actie te komen.
Zo is het voor cliënten in verandering ook, wanneer veranderen nog niet urgent genoeg is, of ambivalente gevoelens oproept kun je nog niets en overtuig je jezelf en zelfs anderen waarom je niets hoeft te doen. Ik heb de drie weken wel nodig gehad om te mogen ervaren wat mijn ambivalentie precies was. Ik had het ook nodig om zelf te bepalen wat ik wilde. Als ik in die periode een coach was tegengekomen die mij ging zeggen wat ik moest doen, was ik direct weggerend!
Op de rem
In loopbaantrajecten komt er bijna altijd een moment waarop je moet vaststellen dat je als coach misschien harder wilt gaan dan je cliënt. Net als je denkt, het loopt prima met deze cliënt, hij blijft gemotiveerd voor verandering, dan trapt hij plotseling op de rem: “ik heb me bedacht, ik ga niet van baan veranderen, ook al past mijn huidige baan eigenlijk niet meer bij me.”
Uit psychologisch, wetenschappelijk onderzoek van de laatste 30 jaar blijkt dat het niet effectief is om mensen te overtuigen van de noodzaak tot (blijvende) gedragsverandering. Dit komt doordat er bij vrijwel alle mensen die willen of moeten veranderen sprake is van ambivalentie en een behoefte aan autonomie. Vaak blijkt overtuigen, een heel enthousiaste aanpak, redden of bot confronteren zelfs averechts te werken. Wat wel werkt is het ontlokken van zelfmotiverende uitspraken.
In feite is weerstand altijd een probleem in de interactie tussen de cliënt en de coach. De coach heeft op dat moment geen aansluiting bij dat wat de cliënt moeilijk vindt. Menig coach trapt in de valkuil en gaat ‘sleuren’ aan de cliënt, terwijl het onderliggende patroon of de weerstand aan het licht gebracht moet worden. In plaats daarvan kan het helpen de ambivalente gevoelens van de cliënt te onderzoeken.
Er wordt vaak te snel aangenomen dat een cliënt klaar is voor verandering, omdat het zo voor de hand ligt. Je blijft immers toch geen geestdodend werk doen? En je zou toch denken dat hartkloppingen reden genoeg zijn om het wat kalmer aan te doen? Maar soms ontbreekt er in een traject toch nog één puzzelstukje om het veranderproces écht te kunnen doorzetten.
Ontbrekende puzzelstukje
Hoe kun je samen met de cliënt en zonder oordeel op zoek gaan naar dat ontbrekende puzzelstukje? Van belang is om te luisteren naar de gedachten over de voordelen van het huidige gedrag. Probeer de cliënt er niet van te overtuigen dat de huidige situatie niet goed is en er dus verandering moet komen.
Stel, je cliënt zegt op de helft van het loopbaantraject: ‘Ik denk dat ik mijn werkelijke interesses nooit in een baan zal kunnen vinden’. Wat zou je eerste reactie zijn? Ga je hem geruststellen, overhalen niet zo somber te zijn of word je boos? Allemaal reacties van weerstand van de coach. Je moet je nu realiseren dat een mate van terugval in een veranderingsproces normaal is en vraagt om onderzoek. Vaak als het moeilijk wordt, bekruipt je een gevoel van haast en denk je: ik moet deze cliënt verder helpen en met een leuke baan afleveren! Je zult merken dat op dat moment ook je vragen meer gesloten worden. Terwijl alleen de omgekeerde beweging echt effectief kan zijn.
Hoe dan?
Kruip in de huid van je cliënt: wat bedoelt hij precies? Meestal brengt een cliënt niet duidelijk onder woorden wat hij bedoelt, maar maskeert hij de daadwerkelijke boodschap. Het is belangrijk om samen met je cliënt naar de achterliggende boodschap te zoeken. Het benoemen van de boodschap kan de coach doen door een statement (dat in motiverende gespreksvoering een reflectie wordt genoemd) te maken: ‘Je hebt je interesses nog niet op een rijtje’, of ‘Je bent bang dat je geen baan zult vinden die bij je past’. Meestal zet je hiermee je cliënt in actie. Deze vorm van statement maken geeft de cliënt het gevoel dat je meedenkt. Daarna kun je vervolgen met een open vraag als: ‘Zullen we nog eens kijken waar je precies tegenaan loopt?’ Als het probleem blijft bestaan, kun je een van de volgende vragen stellen: ‘Hoe zou het voor je zijn als het blijft zoals het is, wat zou er gebeuren als je dit blijft denken, hoe belangrijk is het voor je om te veranderen?’
Dat betekent dat de cliënt altijd eigenaar blijft van zijn vraag of probleem. De verantwoordelijkheid om te veranderen ligt bij hem of haar, niet bij de coach. Mensen die geloven dat ze een kans maken om te veranderen, kunnen dat ook. En dat dit tijd kost en soms met wat slapeloze nachten gepaard gaat, is heel normaal al voelt het verre van prettig, zoals ik zelf net weer heb mogen ervaren. Ook door dat te benoemen kun je als coach je cliënt helpen om de weerstand te accepteren en er doorheen te komen.
Meer lezen?
Motiverende gespreksvoering , mensen helpen veranderen,3e editie William R Miller, Stephen Rollnick
De eekhoorn die in de boom klimt, over roeping en blokkerende emoties bij loopbaankeuzes, Annet Brinkhuis
